Πανός άντρον

Σπήλαια της Αττικής καθιερωμένα στα αρχαία χρόνια ως ιερά του Πάνα. 1. Στη βορειοδυτική γωνία της Ακρόπολης της Αθήνας. Μπροστά στην είσοδό του υπάρχει στο βράχο μια στρογγυλή ρωγμή, ίσως ο τάφος του Ερεχθέα, που τον σκότωσε ο Ζεύς ή ο Ποσειδών. Ο Μιλτιάδης είχε προτείνει να καθιερωθεί το σπήλαιο αυτό ως ιερό του Πάνα από τους Αθηναίους, μετά τη μάχη του Μαραθώνα. Σύμφωνα με την παράδοση, το αίσιο τέλος της μάχης οφειλόταν στη βοήθεια του Πάνα, που είχε εμφανιστεί στον Φειδιππίδη κοντά στην Τεγέα και τον είχε βεβαιώσει πως θα βοηθούσε τους Έλληνες με την πρόκληση πανικού στους Πέρσες. Μέσα στο ιερό αυτό υπήρχε μαρμάρινο άγαλμα του Πάνα και, όπως γράφει o Ηρόδοτος (VI 105), γίνονταν προς τιμήν του θυσίες και λαμπαδηφορίες. Σε κοντινή απόσταση, ένα άλλο σπήλαιο έγινε ναός του Αγίου Αθανασίου στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους. 2. Στη Πάρνηθα. Μέσα σ’ αυτό βρέθηκαν πολλά λυχνάρια, γι’ αυτό και το ονομάζουν Λυχνόσπηλιο. Αρχικά ήταν λατρευτικός τόπος για κάποιον άγνωστο θεό, και μετά τους Περσικούς πολέμους, όταν έφεραν από την Αρκαδία στην Αττική τη λατρεία του Πάνα, έγινε ιερό του. Στο άντρο αυτό έχουν βρεθεί προϊστορικά αγγεία, κομμάτια από μελανόμορφα και ερυθρόμορφα αγγεία, πήλινα ειδώλια και ένα χρυσό ομοίωμα κρεβατιού.